Samenvatting
Een ileus is een verminderde tot opgeheven passage van de dunne of dikke 
darm. Bij een ileus in de
palliatieve fase is er vaak sprake van pseudo-obstructie, een 
verminderde of opgeheven motiliteit van
een darmsegment. De klachten ontstaan hierbij meestal geleidelijk (dagen 
tot weken) en er is geen
(volledige) obstructie. Doordat de passage vaak maar gedeeltelijk 
opgeheven is, kan de symptomatologie
in de loop van de tijd sterk wisselen.

Gevolgen
• misselijkheid en braken
• pijn: aanvalsgewijs (als gevolg van darmspasmen), en/of continu (door 
uitzetting van de darmlissen of door infiltratie van de darmwand door tumor)
• opzetten van de buik (door ophoping van lucht en/of vocht in de darm 
en in sommige gevallen door tevens aanwezige ascites)
• obstipatie of paradoxale diarree
• op langere termijn: verslechterende voedingstoestand

Oorzaken
• obstructie door primaire tumor of metastase (uitgaande van de darm of 
compressie van buiten)
• pseudo-obstructie door peritonitis carcinomatosa (meest voorkomende 
oorzaak), ingroei van tumor in zenuwen, autonome disfunctie of medicatie
• andere oorzaken:
♦ adhesies en fibrose (bijv. ten gevolge van eerdere operatie of 
radiotherapie)
♦ obstipatie c.q. fecale impactie
♦ elektrolytstoornissen (hypokaliëmie, hypercalciëmie)
♦ postoperatief
♦ acute bacteriële peritonitis, sepsis

Diagnostiek
• anamnese
• lichamelijk onderzoek: opgezette buik, versterkte (gootsteengeruisen) 
of afwezige peristaltiek, hypersonore (bij ophoping van lucht) of 
tympanitische (bij ascites) percussie, soms palpabele tumor
• evt. aanvullend onderzoek: laboratoriumonderzoek (nierfunctie, 
elektrolyten), buikoverzicht, echo, CT-scan, endoscopisch onderzoek

Beleid
• Overleg met patiënt, naasten en evt. specialist of insturen voor 
diagnostiek en behandeling zinvol en gewenst is.

Beleid in de acute fase (thuis of in het ziekenhuis)
• rectaal laxeren (m.n. bij verdenking op fecale impactie)
• bij fecale impactie ten gevolge van opioïden: evt. methylnaltrexon 
8-12 mg s.c.
• staken of wijzigen (indien noodzakelijk en mogelijk) van obstiperende 
medicatie (opioïden, middelen met anticholinerge (bij)werking)
• bij braken en/of intentie tot operatie: (tijdelijke) maagheveling via 
neussonde
• evt. niets p.o. en parenterale vochttoediening
• bestrijding van pijn en misselijkheid (zie Conservatieve behandeling)
• bij ascites: punctie
• overweeg bij lokale obstructie dexamethason 1 dd 8 mg s.c./i.v. 
gedurende vijf dagen, daarna afbouwen en zo mogelijk staken
• in het ziekenhuis: besluitvorming (mede aan de hand van eventuele 
diagnostiek) over het te volgen beleid (zo nodig in overleg met 
gastro-enteroloog en chirurg):
♦ bij lokale obstructie: stentplaatsing (als voorbereiding op operatie 
of als permanente oplossing)
♦ bij ovariumcarcinoom of colorectaal carcinoom: overweeg chemotherapie 
(al dan niet na operatie) indien patiënte niet (recent) eerder hiermee 
behandeld is
♦ indien voor chirurgie wordt gekozen: laparotomie en handelen naar 
bevindingen (bij open buik afzien van verder chirurgisch ingrijpen, 
aanleggen van stoma, adhaesiolysis, bypass of resectie en reanastomose)

Conservatieve behandeling
• beoordeel of parenterale vochttoediening (indien reeds gestart) 
gestaakt kan worden
• behandeling van braken:
♦ bij sterke productie van maaghevel of bij heftig braken: 
proefbehandeling met octreotide 3 dd 100-300 μg of 300-900 μg/24 uur 
s.c./i.v. Bij gebleken effect evt. overgaan op lanreotide 30 mg i.m. om 
de twee weken
♦ als de kosten van octreotide een probleem zijn of als er sprake is van 
de combinatie van braken en krampende buikpijn: scopolaminebutyl 
intermitterend of continu s.c. /i.v. (startdosis 40 mg/24 uur, evt. 
ophogen tot 120 mg/24 uur)
♦ indien geen effect van octreotide na 48 uur: octreotide staken en 
start metoclopramide (startdosis 40 mg/24 uur, alleen bij partiële 
obstructie), butylcopolamine intermitterend of continu s.c./i.v. 
(startdosis 40 mg/24 uur, evt. ophogen tot 120 mg/24 uur) of haloperidol 
(2-4 mg/24 uur) intermitterend of continu s.c. /i.v.
♦ bij persisterend en hinderlijk braken: overweeg continue maaghevel 
d.m.v. neussonde (bij levensverwachting <4 weken) of (indien technisch 
mogelijk) PEG-katheter (bij levensverwachting >4 weken)
• behandeling van pijn:
♦ bij koliekachtige buikpijn: scopolaminebutyl intermitterend of continu 
s.c./ i.v. (startdosis 40 mg/24 uur, evt. ophogen tot 120 mg/24 uur)
♦ bij onvoldoende reactie op scopolaminebutyl en/of continue buikpijn: 
morfine intermitterend of continu s.c. (startdosis bij opioïd-naïeve 
patiënt 20 mg/24 uur; alternatief: fentanyl transdermaal (startdosis 12 
μg/uur bij opioïdnaïeve patiënt)
• zorg voor goede mondverzorging

Evaluatie
• door arts en/of verpleegkundige
• evalueer dagelijks het beloop; beoordeel daarbij vooral of:
♦ de symptomen (vooral pijn en braken) adequaat bestreden zijn
♦ een maaghevel ingebracht c.q. gecontinueerd of verwijderd moet worden
♦ vochttoediening gestart c.q. gecontinueerd of gestaakt moet worden
♦ verder laxeren noodzakelijk en zinvol is
• maak zo nodig gebruik van het Utrecht Symptoom Dagboek